Historia Dolnego Śląska: Epidemia ospy prawdziwej

Cywile w izolatorium na Psim Polu oczekują na posiłek.

Epidemia ospy we Wrocławiu w 1963 – ostatnia w Polsce epidemia ospy prawdziwej (łac. Variola vera, zwanej też po polsku czarną ospą), która wybuchła latem 1963 roku we Wrocławiu, zawleczona tutaj przez podpułkownika służb specjalnych wracającego z Indii Birmy i północnego Wietnamu. Zachorowało 99 osób, z których siedem zmarło. Miasto zostało na kilka tygodni sparaliżowane i odcięte od reszty kraju kordonem sanitarnym.

Pierwszą śmiertelną ofiarą epidemii we Wrocławiu była pielęgniarka, córka salowej, sprzątającej izolatkę chorego z Indii. Salowa zachorowała na lekką odmianę ospy prawdziwej (pierwotnie zdiagnozowanej jako ospa wietrzna) i wyzdrowiała, a u jej córki rozpoznano pierwotnie białaczkę o niespotykanie gwałtownym przebiegu. Następnym chorym był syn salowej, kolejnym lekarz, u którego salowa szukała porady. Ospy prawdziwej wciąż nie rozpoznano, wysypkę na ciele chorych przypisywano ospie wietrznej (łac. Varicella zoster).

Dopiero półtora miesiąca po pierwszych zachorowaniach, 15 lipca 1963, w mieście ogłoszono stan pogotowia przeciwepidemiologicznego. Spostrzeżenie, że w mieście rozprzestrzenia się epidemia variola vera przypisuje się doktorowi Bogumiłowi Arendzikowskiemu z Miejskiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, analizującego pod względem epidemiologicznym wszystkie dotychczasowe trudne do wyjaśnienia przypadki.

W Szczodrem na północ od miasta urządzono szpital epidemiczny i ośrodek kwarantanny, zorganizowano także izolatoria, a na cztery szpitale nałożono kwarantannę; w sumie izolowano około 2 tys. osób podejrzanych o kontakt z wirusem. Zorganizowano sieć punktów szczepień przeciw ospie, którymi objęto wszystkich mieszkańców miasta (ok. 500 tysięcy) oraz znaczną liczbę mieszkańców kraju spoza Wrocławia; ogółem szczepieniom poddano w Polsce 8,2 mln osób, z czego na Dolnym Śląsku 2 miliony. Podczas całego okresu epidemii leczono z powodu ospy 99 pacjentów (w tym 25 pracowników służby zdrowia) w wieku od 8 miesięcy do 83 lat (86 hospitalizowano w Szczodrem), z czego 7 osób zmarło (w tym 4 to personel medyczny). Trzech chorych pochodziło spoza Wrocławia (z Opola, Wieruszowa i Gdańska). Poważnym problemem medycznym były m.in. nadmierne odczyny poszczepienne: niektóre dane wskazują, że w czasie ogólnokrajowej akcji ponad ośmiu milionów szczepień 9 zgonów można wiązać z takimi odczynami.

Jednym z niewielu dostępnych środków komunikacji izolowanych mieszkańców z rodzinami, oprócz telefonów (w tamtych czasach niezbyt łatwo dostępnych, a w Szczodrem zarezerwowanych przez sztab kryzysowy), było radio – radiostacja lokalna Polskiego Radia nadawała krótkie komunikaty skierowane do odbywających kwarantannę.

19 września, po zakończeniu kwarantanny ostatnich osób narażonych na kontakt z wirusem, uznano, że epidemia wygasła i wszystkie blokady zniesiono. Wrocławska epidemia czarnej ospy była ostatnią odnotowaną w Polsce.

Skutkiem pośrednim epidemii był ogólnopolski zakaz odbywania w 1963 roku corocznych sierpniowych pielgrzymek na Jasną Górę, wydany przez ówczesne władze nie tylko w odniesieniu do mieszkańców Wrocławia, ale także pozostałych regionów Polski. Innym pośrednim skutkiem było przyspieszenie opracowania i uchwalenia ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych (13 listopada 1963).

Dyskusje i rozgoryczenie w kręgach osób zaangażowanych w zwalczanie epidemii wzbudziły późniejsze nagrody i odznaczenia przyznawane przez władze, które zdaniem wielu z nich były rozdzielone niesprawiedliwie.

Na kanwie wydarzeń we Wrocławiu z roku 1963 oparto fabułę kilku książek (np. "Żołnierzy grzechu" Andrzeja Ziemiańskiego), a także (w 1971) filmu fabularnego Romana Załuskiego pt. "Zaraza".

Artykuł na Wkipedii

Fragment PKF z 1963 r.

Artykuł na "Wrocław - nasze miasto"

Artykuł na "Polskie Radio"

----------------------------------------------------