Historia zamku w Świnach cz. I

Świny - Górny Zamek

Naszym spadkiem po prawie tysiącletniej przeszłości tego miejsca jest dzisiaj zawieszona na imponujące skale potężna ruina, , malarsko efektowna z której strony by na nią nie patrzeć. Wedle jednej z najstarszych legend środkowoeuropejskich Słowian, w 712 roku gdzieś między dzisiejszym Jaworem i Świnami polował dwór czeskiej królowej Libuszy. Jej giermek, władyka Biwoj, upolował, a wedle niektórych wersji żywcem schwytał, dorodnego dzika. Za ten myśliwski wyczyn otrzymał herb Świnka, rękę królewny Kasi oraz tereny, na których odbywało się owo legendarne polowanie. Jeden z dalekich potomków Biwoja i Kasi miał zbudować pierwsze grodzisko na skalistym cyplu zajmowanym obecnie przez zamek. Pierwszym ze źródeł wspominającym o Świnach jest kronika Kosmasa z Pragi, wedle której w 1108 roku czeski władyka Mutina spotkał się na zamku „Zuini In Polonia” (Świny/Świnie w Polsce) ze swoim stryjem Niemojem. Obaj spiskowali przeciwko czeskiemu księciu Świętopełkowi z Ołomuńca. W latach 60. ubiegłego stulecia na niewielkim wzgórzu niedaleko od zamku odkryto pozostałości wczesnośredniowiecznego kasztelu, który był najprawdopodobniej miejscem tego spotkania. W XII wieku Świny wymieniono jeszcze dwukrotnie w papieskich dokumentach z 1125 i 1145 roku.

Pierwsi znani z imienia historyczni właściciele Świn pochodzą z XIII wieku. Byli to „kasztelanowie” Tader (?) z 1230 r., Jaksa z 1242 r. oraz Piotr z 1248 r. Czy można ich już zaliczyć do historycznego rodu Świnków/Schweinichenów? Niemiecki archiwista z przełomu XIX i XX wieku, Konrad Wutke, przypisał rycerzom ze Świn słowiańskie pochodzenie jeszcze z czasów przedpiastowskich. Uznał ich też za główną linię wspólnoty herbowej Świńska Głowa. Jej boczną gałęzią byli wielkopolscy Świnkowie.

Poglądy na temat istnienia kasztelanii w Świnach można z grubsza podzielić na dwie teorie. Pierwsza głosi, że istniejąca w tym miejscu umocniona siedziba należała do rodu miejscowych, słowiańskich żupanów (co można powiązać z wynikami badań Wutkego). Po wcieleniu Śląska do Polski stali się oni piastowskimi kasztelanami, a później niejako „reprywatyzowali” Świny, zmieniając je ponownie w prywatny zamek. Wedle drugiej miejscowy gród zbudowano od razu z przeznaczeniem na kasztelanię, a dopiero na przełomie XIII i XIV wieku stał się on dziedziczną własnością rycerskiego rodu. Jak było naprawdę? Trudno to rozstrzygnąć, bo obie teorie mają mocne podstawy.

Jakkolwiek by nie było, na początku XIV wieku Świnami władali już rycerze będący bez wątpienia przodkami ostatnich właścicieli tego miejsca.